ئەمڕۆ 53 ساڵ بەسەر واژۆکردنى رێککەوتنامەى 11ى ئازارى ساڵى 1970دا تێپەڕ دەبێت، کە بۆ یەکەمجار لە عێراقدا دان بە زمان و مافە نەتەوەیی و سیاسییەکانى کورددا نرا.
رێککەوتنەکە لەنێوان سەرکردایەتى شۆڕشى کورد و حکومەتى بەعس واژۆکرا، کە لە 15 خاڵ پێکهاتبوو، تێیدا باس لە خوێندن بە زمانی کوردی، بەشداری کورد لە حکومەتی عێراق،ئاوەدانکردنەوەی کوردستان و چەند بوارێکی دیکە کرابوو.
رێککەوتنەکە ئەوکات هیوایەک بوو بۆ کۆتاییهێنان بە شەڕى لەمێژینەى جوڵانەوەى کورد و دەوڵەتى عێراق، بەڵام شکستى هێنا.
خاڵەکانى رێککەوتنامەکە
1. زمانی کوردی زمانی فەرمی دەبێت هاوشان لەگەڵ زمانی عەرەبی لەو ناوچانەی زۆرینەی دانیشتووان کوردن، زمانی کوردی لەو ناوچانە زمانی خوێندن دەبێت و زمانی عەرەبی وەک زمانی دووەم دەبێت بۆ خوێندن، لەو سنورانەی یاسا دیاریکردوون.
2. بەشداری برا کوردەکان لە دەسەڵات و نەبوونی جیاکاری لە نێوان کورد و ئەوانی دیکە لە پۆستە گشتیەکان و پۆستە هەستیار و گرنگەکانی دەوڵەت وەک وەزارەتەکان و سوپا و ئەوانی دیکە بە شێوازێکی دادپەروەرانە و بە رەچاوکردنی ژمارەی دانیشتوان و توانست و بێبەشبوونی کورد لە رابردودا.
3. بە هۆی ئەو دواکەوتنەی دووچاری کوردەکان بووە لە روی پەروەردەیی و رۆشنبیری پلانێک دادەنێین بۆ چارەسەرکردنی ئەم بابەتە لەم رێگەیانەوە:
- خێراکردنی جێبەجێکردنی بڕیارەکانی ئەنجومەنی سەرکردایەتی شۆڕش سەبارەت بە زمان و مافە فەرهەنگیەکانی گەلی کورد، هەروەها بەستنەوەیی پرۆگرامەکانی پەیوەست بە کورد لە رادیۆ و تەلەفزیۆن بە بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری و راگەیاندنی کوردیەوە.
- گەڕاندنەوەی ئەو خوێندکارانەی بەهۆی توندوتیژی لە ناوچەکەیان لە خوێندن دابڕابوون یاخود ناچار بوون واز لە خوێندن بهێنن، بە بێ گوێدانە تەمەن.
- زیادکردنی کردنەوەی خوێندنگا لە ناوچە کوردیەکان و بەرزکردنەوەی ئاستی خوێندن و فێرکردن و قبوڵکردنی خوێندکارانی کورد لە زانکۆکان و کۆلێژە سەربازیەکان و زەمالەی خوێندن بەشێوەیەکی دادپەروەرانە
4. لەو یەکە کارگێریانەی زۆرینەی کوردنشینن، فەرمانبەران و بەرپرسان لە کورد دەبن یاخود دەبێت کوردی بزانن، بەرپرسە سەرەکیەکانی وەک (پارێزگار، قائیمقام، بەرێوەبەری پۆلیس و ئاسایش) لەگەڵ دەستبەکاربوونیان کارەکانی دەوڵەت لە ناوچەکە بەرەو پێشدەبەن.
5. حکومەت ماف بە کورد دەدات کە رێكخراو دروستبکات وەک رێکخراوی خوێندکاری، گەنجان، ژنان و مامۆستایان، بە جۆرێک کە رێکخراوەکەیان ئەندام دەبێت لە رێکخراوە عەرەبیە نیشتیمانیە هاوشێوەکان.
6. بڕگەی (أ): كاركردن بە هەردوو بڕگەی (1) و (2)ی بڕیاری ژمارە 59ی 1968ی ئەنجوومەنی سەركردایەتیی شۆڕش هەتا بەرواری دەرچوونی ئەم بەیاننامەیە، ئەمەش هەموو ئەوانە دەگرێتەوە کە بەشدارییان لە توندوتیژیی لە ناوچە كوردیەکان كردووە.
بڕگەی(ب): كرێكار و فەرمانبەرە مەدەنی و سەربازییەكان دەگەڕێنەوە بۆ خزمەت.
7. بڕگەی (أ) دەستەیەك لە كەسانی خاوەن تایبەتمەندی پێكدەهێنرێت، بۆ ئەوەی بەخێرایی ناوچەكە لە هەموو رویەكەوە هەڵسێتەوە و قەرەبووی ساڵانی ئەم دواییەی بکرێتەوە، بودجەیەكی تەواویش بۆ جێبەجێكردنی ئەم كارە تەرخان بكرێت و ئەو دەستەیەش سەر بە وەزارەتی كاروباری باكوور دەبێت.
بڕگەی (ب) ئامادەكردنی پلانی ئابوری بەشێوەیەک كە پەرەسەندنی هاوتایی و یەكسانی لە هەموو لایەکی عێراق دابین بكات بە لەبەرچاوگرتنی بارودۆخی دواكەوتوی لە ناوچە كوردییەکان.
بڕگەی (جـ) تەرخانكردنی موچەی خانەنشینی بۆ خێزانی ئەو كەسانەی بەشداربووی بزوتنەوەی چەكداری كوردی بوون و شەهید کراون، لەگەڵ ئەو کەسانەی بەهۆی ئەو بارودۆخەوە توشی سەرلێشێواوی بوون، بەگوێرەى یاسا كارپێكراوەكان.
بڕگەی (د) كاركردنی خێرا بۆ فریاكەوتنی خەڵكی زیانلێكەوتوو و کەمدەرامەت لەڕێگەی تەواوكردنی پرۆژەی خانوو دروستكردن، دابینکردنی کار بۆ بێکاران، پێشكەشكردنی یارمەتیی كەلوپەل و پارە بەو زیانلێكەوتووانەی پێویستییان بە یارمەتییە، ئەمەش بە لیژنەیەکی باڵا دەسپێردرێت.
8. گەڕاندنەوەی دانیشتوانی گوندە عەرەبی و كوردییەكان بۆ شوێنەكانی پێشویان، بەڵام ئەو گوندانەی كەوتوونەتە ئەو ناوچانەی بۆ نیشتەجێبوون گونجاونین، حكومەت بۆ مەبەستی سوودی گشتی بەگوێرەى یاسا دەیانكات بە موڵكی خۆی و لە ناوچەی نزیک ئەوێ نیشتەجێیان دەكات.
9. جێبەجێکردنی یاسای “چاكسازی كشتوكاڵ” لە ناوچە کوردییەکان و هەمواركردنی بەشێوەیەک كە دەرەبەگایەتی نەهێڵێت، هەموو جوتیارەكانیش پارچە زەوی گونجاویان پێ بدرێت و لەو باجە كشتوكاڵییەش ببەخشرێن کە لە ماوەی ساڵانی جەنگ لەسەریان کۆبووەتەوە.
10. رێككەوتن لەسەر هەمواركردنی دەستوری كاتی وەكو ئەمەی خوارەوە:
أـ گەلی عێراق لە دوو نەتەوەی سەرەكی پێكدێت، ئەوانیش نەتەوەی عەرەب و کورد، ئەم دەستوورە دان دەنێت بە مافی نەتەوەیی گەلی كورد و مافی هەموو كەمەنەتەوایەتیەکان لە چوارچێوەی یەكپارچەیی عێراقدا.
ب ـ زیادكردنی ئەم بڕگەیەی خوارەوە بۆ ماددەی چوارەمی دەستوور:
(زمانی كوردی زمانی فەرمى دەبێت لە ناوچە كوردییەكاندا شان بەشانی زمانی عەرەبی).
جـ ـ چەسپاندنی خاڵەکانی سەرەوە لە دەستوری هەمیشەییدا.
11. گەڕاندنەوەی ئێزگەی رادیۆ و چەكە قورسەكان بۆ حكومەت، ئەمەش پەیوەست دەبێت بە قۆناغەکانی کۆتایی جێبەجێکردنی رێکەوتننامەکە.
12. جێگرێکی سەرۆککۆمار بۆ کورد دەبێت.
13. یاسای پارێزگاکان هەموار دەکرێت بە جۆرێک کە لەگەڵ ئەم بەیاننامەیە بگونجێت.
14. دوای راگەیاندنی رێککەوتنەکە، بە راوێژ لەگەڵ لێژنەی باڵای سەرپەرشتیاری جێبەجێكردنی بەیانەكە، كاری پێویست ئەنجام دەدرێت بۆ یەكخستنی ئەو پارێزگا و یەكە كارگێڕییانەی زۆرینەی دانیشتوانی كوردن بەگوێرەى ئامارە فەرمییەکان کە ئەنجام دەدرێن، دەوڵەت هەوڵدەدات بۆ پەرەپێدانی ئەو یەكە كارگێڕییانە و قوڵكردنەوە و فراوانكردنیان، بۆ ئەوەی گەلی كورد په‌یڕەوی سەرجەم مافە نەتەوەییەكانی خۆی بكات و شادبن بە ئۆتۆنۆمی.
تاوەکو ئەو یەكە كارگێڕییەش دێتەدی، هاوئاهەنگیی كاروباری نەتەوەیی كورد لەڕێگەی كۆبوونەوەی دەوری دەكرێت كە لەنێوان لێژنەی باڵا و پارێزگارەكانی ناوچەی باكور دەبەسترێن، لەبەرئەوەی ئۆتۆنۆمی لە چوارچێوەی كۆماری عێراقدا جێبەجێ دەكرێت، بێگومان وەبەرهێنانی هەموو سامانێكی سروشتی لەم ناوچەیەدا تایبەتە بە دەسەڵاتی ئەم كۆمارە.
15ـ گەلی كورد بە گوێرەی ژمارەی دانیشتوانی بەراورد بە دانیشتوانی دیکەی عێراق، بەشداری لە دەسەڵاتی یاساداناندا دەكات.
